Sweelinck en Deventer

In 1562 werd in Deventer Jan Pieterszoon Sweelinck geboren. Hij wordt tegenwoordig door velen gezien als de belangrijkste Nederlandse componist aller tijden.

Nu, 450 jaar later, wordt dit feit op vele plaatsen in Nederland herdacht. Natuurlijk ook in Deventer. Op zaterdag 6 oktober zal er in Deventer een Sweelinck Festival zijn.

Deventer voorgeschiedenis

Laet Sweelincx beeltenis aentrekken uwe ogen,
De oiren heeft hij self, noch levende, getogen:
En weett', hoewel hij leefd' en stierf tot Amsterdam,
Van Deventer nochtans dien groten sanger quam.

Zo dichtte de eveneens in Deventer geboren (1586) predikant Jacobus Revius zijn „Sweelinckportret".

Sweelincks vader, Pieter Swybertszoon, was organist in de, toen nog rooms-katholieke, Lebuinuskerk in Deventer. Ook zijn grootvader, Swibbert van Keysersweert, uit het Neder-Rijnland afkomstig, was in deze kerk organist: op de lijst van organisten onder het Holgräve-orgel staat zijn naam als eerste vermeld. Tweede op de lijst is Gerrit Swybberts, een oom van Jan Pieterszoon. Pieter Swybberts staat dus niet op deze organistenlijst, hoewel we er van uitgaan dat hij hier ook enige tijd organist was.

Zijn moeder, Elsgen Sweling, kwam als dochter van de stadschirurgijn Johan Zwelick, uit een gegoede familie. Zij trouwden in 1558 in de Lebuinuskerk Zijn achternaam heeft Jan Pieterszoon dus van zijn moeder overgenomen (overigens pas rond 1595). Die naam werd in die tijd op vele verschillende manieren gespeld: behalve het tegenwoordig gangbare Sweelinck schreef men ook Swelinck, Zwelinck, Sweeling, Sweelingh, Zwelick, Sweling of Swelingh.

De precieze geboorteplek en -datum zijn niet bekend. Sweelinck werd in mei, of misschien al in april 1562 geboren. Zijn vader leefde waarschijnlijk in het zogenaamde “organistenhuis”, een woning voor organisten-diakenen van de kerk. Dit huis is het tegenwoordige “Huis de Reiger” aan de Stromarkt in Deventer. De voorgevel is zeventiende-eeuws, maar daarachter is nog het oudere huis bewaard gebleven. Van het organistenhuis is het maar een steenworp naar de Lebuinuskerk. Het zou kunnen dat Sweelinck in dit huis is geboren, als zijn moeder daar tenminste toen ook al verbleef.

Amsterdam, Europese roem

Sweelinck was nog heel jong toen zijn familie in 1564 naar Amsterdam verhuisde. Zijn vader aanvaardde daar een aanstelling als organist in de Oude Kerk. Daar ontwikkelde Sweelinck zich tot een zeer invloedrijke componist en organist, met een grote reputatie in binnen- en buitenland. Hij was een voortreffelijk musicus op orgel en klavecimbel, en ook was hij een belangrijk leraar van vele organisten en componisten, waarvan vele uit Noord-Duitsland. De eveneens in Deventer geboren componist Reincken had ook les van hem, en hij was op zijn beurt weer een leraar van Johann Sebastian Bach. Sweelincks’ vocale composities werden in zijn eigen tijd al in heel Europa uitgegeven.

Nieuwe belangstelling

Zeer onlangs nam het gerenommeerde Nederlandse ensemble "Gesualdo Consort" zijn complete vocale werken op CD op. In de Oude Kerk in Amsterdam, waar Sweelinck heel zijn leven werkte, en waar hij ligt begraven, wordt hij met een gedenkplaat herdacht. In Den Haag staat voor hem een monument. Ook was hij al terug te vinden op postzegels, en natuurlijk op het oude biljet van 25 gulden.

Het feit dat Jan Pieterszoon 450 jaar geleden in Deventer werd geboren doet hem terecht weer volop in de belangstelling staan.